Hiç cetvelle çizilmiş gibi kusursuz bir antik kent hayal ettiniz mi? Karmaşadan uzak, her sokağın bir amaca hizmet ettiği, her yapının olması gereken yerde durduğu bir şehir? Eğer cevabınız evetse, sizi Aydın'ın Söke ilçesinde, Samsun Dağı'nın (antik Mykale Dağı) sarp yamaçlarında saklı bir hazineye götürüyoruz. Burası, "Anadolu'nun Pompei'si" olarak anılan Priene Antik Kenti. Bu rehberde, Priene Antik Kenti'nde yapılacak şeyler listesinin en başına neden şehir planını koymanız gerektiğini anladığınızda, tarihe bakışınız değişecek. Çünkü Priene sadece bir kalıntı yığını değil, aynı zamanda insan zekasının ve idealizminin taşa kazınmış bir anıtıdır. Hazırsanız, bu akıl dolu şehrin sokaklarında kaybolalım!   

Mimar Hippodamos'un "ızgara planı" ile kurulmuş antik şehri keşfedin

Priene'ye adım attığınızda sizi ilk etkileyecek şey, o inanılmaz düzen duygusudur. Sanki dev bir satranç tahtasının üzerinde yürüyormuş gibi hissedersiniz. İşte bu kusursuz düzenin adı "ızgara plan" ve bu planın arkasındaki dahi ise Miletli mimar Hippodamos. Hippodamos, M.Ö. 5. yüzyılda şehir planlama sanatına yepyeni bir soluk getirmiş bir vizyonerdi. Onun sistemi çok basitti: Tıpkı modern şehirlerdeki gibi, sokaklar birbirini dik açılarla keserek düzenli yapı adaları (insulalar) oluşturuyordu.   

Peki bu planın sırrı neydi? Sadece estetik bir tercih miydi? Kesinlikle hayır. Priene'nin sokaklarında yürürken sadece taşların üzerinde değil, bir felsefenin üzerinde yürüdüğünüzü hayal edin. Hippodamos, ızgara planı yeniden keşfetmedi belki ama onu sosyal bir teoriyle birleştirdi. Bu düzenli plan, özellikle yeni kurulan kolonilerde her vatandaşa eşit büyüklükte arazi payı veren demokratik bir rüyanın taşa kazınmış haliydi. Sarayların etrafında organik ve hiyerarşik olarak büyüyen eski şehirlerin aksine Priene, akıl ve eşitlik ilkeleriyle sıfırdan tasarlanmıştı.   

Şehirde gezerken bu planın ne kadar dahice olduğunu daha iyi anlıyorsunuz. Doğu-batı yönünde uzanan ana caddeler ve arazinin dikliğinden dolayı sık sık merdivenlerle kesilen kuzey-güney sokakları, kentin her noktasına kolayca ulaşmanızı sağlıyor. Agora (pazar yeri), tapınaklar, tiyatro ve meclis binası gibi tüm kamusal yapılar, bu ızgara sistemine mükemmel bir uyumla yerleştirilmiş. Her şey olması gereken yerde, her şey bir amaca hizmet ediyor. Bu, antik dünyanın en rasyonel şehirlerinden birinde yürümenin verdiği eşsiz bir histir.   

Athena Tapınağı'nın terasından Söke Ovası'nın manzarasını seyredin

Priene'nin ızgara planlı sokaklarında tırmanarak kentin en hakim noktasına ulaştığınızda, sizi şehrin taç mücevheri karşılar: Athena Polias Tapınağı. Bu yapı sıradan bir tapınak değil. Mimarının, Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan Halikarnas Mozolesi'ni de tasarlayan ünlü Pytheos olması, ona bambaşka bir prestij katıyor. Hatta yapımına bizzat Büyük İskender'in maddi destek verdiği söylenir. Zarif İyon düzeninde inşa edilen bu tapınaktan günümüze ne yazık ki sadece birkaç sütun kalmış olsa da, o sütunların arasında durup geçmişi hayal etmek bile büyüleyici.   

Didim'in bir başka tarihi yerini keşfetmek istiyorsanız, Didim Apollon Tapınağıhakkındaki yazımıza da göz atabilirsiniz.

Ancak Athena Tapınağı'nı asıl unutulmaz kılan şey, terasından sunduğu manzaradır. Önünüzde uzanan o uçsuz bucaksız, bereketli Söke Ovası'na baktığınızda, aslında zamanın kendisini seyrediyorsunuz. Çünkü gördüğünüz o topraklar, 2000 yıl önce Priene'yi zengin bir liman kenti yapan denizin, yani Latmos Körfezi'nin ta kendisiydi. Peki ne oldu da deniz kilometrelerce içeri çekildi? Cevap, Büyük Menderes Nehri. Nehrin binlerce yılda taşıdığı alüvyonlar körfezi doldurarak Priene'yi denizden kopardı ve limanını elinden aldı.   

İşte bu olay, kentin kaderini mühürledi. Denizle bağlantısı kesilen şehir, ekonomik gücünü yitirdi ve 13. yüzyılda tamamen terk edildi. Ama işte o trajik son, Priene'nin bugünkü en büyük hediyesi oldu. Terk edildiği için, üzerine başka medeniyetler tarafından yeni yapılar inşa edilmedi. Roma, Bizans veya Osmanlı dönemlerinde büyük değişikliklere uğramadı. Bu sayede, saf bir Helenistik şehir olarak donup kaldı ve günümüze neredeyse bozulmadan ulaştı. Yani tapınağın terasından baktığınız manzara, hem kentin ölüm fermanı hem de ölümsüzlüğünün sırrıdır. Özellikle gün batımında gelirseniz, kalıntıların kızıl bir ışıkla aydınlandığı o anı asla unutamazsınız.   

6.500 kişilik iyi korunmuş tiyatrosunu ve meclis binasını (Bouleuterion) görün

Priene'nin sosyal ve politik yaşamının kalbinin attığı iki yapı, bugün bile ziyaretçilerini hayran bırakacak kadar iyi durumda: Tiyatro ve Bouleuterion (Meclis Binası). Kentin yamacına yaslanmış tiyatro, kaynaklara göre 5.000 ila 6.500 kişi arasında bir kapasiteye sahip olduğu düşünülen görkemli bir yapı. Ama onu özel kılan sadece büyüklüğü değil. Bu tiyatro, Roma döneminde çok az değişikliğe uğradığı için Anadolu'daki en saf Helenistik tiyatro örneklerinden biri olarak kabul edilir.   

Sahneye indiğinizde, en ön sıradaki onur konukları için ayrılmış beş adet mermer koltuğun (prohedria) hala yerli yerinde durduğunu göreceksiniz. O koltuklarda oturup binlerce yıl önce burada oyunları izleyen soyluları hayal etmek insana tuhaf bir his veriyor. Akustiğinin hala ne kadar başarılı olduğunu test etmek için sahnenin ortasında bir şeyler söylemeyi unutmayın, şaşıracaksınız!   

Tiyatronun hemen yakınında ise Priene'nin en etkileyici yapılarından biri olan Bouleuterion sizi bekliyor. Priene'nin meclis binası Bouleuterion'a girdiğinizde, sizi bir tiyatro değil, adeta bir düşünce mabedi karşılar. Alışık olduğumuz yarım daire form yerine kareye yakın (20x21 metre) bir plana sahip olması ve bir zamanlar ahşap bir çatıyla kapalı olması, buranın eğlence değil, ciddi devlet işlerinin görüşüldüğü bir yer olduğunu fısıldar. 640 meclis üyesinin, üç taraftaki U şeklindeki oturma sıralarında yerini alıp, tam ortadaki sunak etrafında kentin geleceğini tartıştığını gözünüzde canlandırın. Burası, antik demokrasinin kalbinin attığı yerin ta kendisidir. Bu kadar iyi korunmuş olması sayesinde, o anları hayal etmek hiç de zor değil. Bitişiğindeki Prytaneion ise meclisin aldığı kararların yürütüldüğü ve kentin sönmeyen kutsal ateşinin yandığı belediye binası işlevini görüyordu.   

Priene Sonrası Rota Önerileri

Priene'nin akıl dolu sokaklarında gezip tarihine doyduktan sonra gezinizi biraz daha uzatmak isterseniz, çevrede harika seçenekler sizi bekliyor. Priene, Milet ve Didim antik kentleri genellikle "İyonya'nın kutsal üçgeni" olarak anılır ve birbirlerine çok yakındırlar.

Priene'nin rasyonel şehir planını gördükten sonra, antik dünyanın en büyük filozoflarının yetiştiği Milet Antik Kenti 'ni ziyaret ederek bu entelektüel yolculuğu tamamlayabilirsiniz. Ardından devasa Apollon Tapınağı ile sizi büyüleyecek olan Didyma'ya geçebilirsiniz. Eğer doğa ile iç içe olmak isterseniz, mitolojik hikayeleriyle ünlü Bafa Gölü ve kıyısındaki Herakleia Antik Kenti harika bir alternatiftir.   

Kaynakça

Bu makalede yer alan bilgilerin bir kısmı ve daha fazla resmi detay için T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın Priene Örenyeri sayfasını inceleyebilirsiniz.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Priene Antik Kenti nerede ve nasıl gidilir?

Priene Antik Kenti, Aydın ilinin Söke ilçesine bağlı Güllübahçe Mahallesi sınırları içinde, Söke'ye yaklaşık 15 km mesafede yer almaktadır. Özel aracınızla Söke-Güllübahçe yolunu takip ederek kolayca ulaşabilirsiniz. Toplu taşıma kullanmak isterseniz, Söke otogarından kalkan Güllübahçe minibüsleri sizi antik kentin yakınlarına kadar getirecektir.   

2. Priene Antik Kenti 2025 giriş ücreti ve ziyaret saatleri nedir?

Priene Antik Kenti'ne ait güncel ziyaret bilgileri aşağıdaki gibidir. Ancak ücret ve saatler sezona göre değişebileceğinden, gitmeden önce resmi kaynakları kontrol etmenizi öneririz.

 3. Priene gezisi için ne kadar zaman ayırmalıyım ve yanımda ne getirmeliyim?

Antik kentin dik bir yamaca kurulu olduğunu ve sokaklarının taşlı ve merdivenli olduğunu göz önünde bulundurarak, rahat bir gezi için en az 2-3 saat ayırmanız iyi olacaktır. Mutlaka rahat yürüyüş ayakkabıları giyin. Özellikle yaz aylarında ziyaret ediyorsanız yanınıza su, şapka ve güneş kremi almayı unutmayın.